Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, hem Gazze savaşının hem de bölgesel dengelerin kritik bir periyodunda Türkiye’yi ziyaret etti. Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Haniye’nin İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın yemin merasimi için gittiği başşehir Tahran’da öldürülmesi; İran’ın, kalbindeki bu üst seviye suikaste vereceği mümkün cevap ve bilhassa ABD’nin diplomatik teşebbüsleriyle 5 Kasım’daki başkanlık seçimleri öncesinde Doha’da tekrar başlatılmaya çalışılan yeni ateşkes müzakeresi süreci Abbas’ın ziyaretini Türkiye’nin bölgede üstlenebileceği roller bakımından daha da kritik hale getiriyor. Haniye’nin öldürülmesinin akabinde İran’a yakınlığıyla bilinen Yahya Sinvar’ın Hamas’ın siyasi ofis başkanlığına getirilmesi, bugüne kadar Hamas’la Haniye’nin müzakere ve diplomasiyi öne çıkaran usulünün da yardımıyla geliştirdiği bağlar Türkiye açısından bir dönüm noktasında. Abbas’ın Meclis konuşmasında daha evvelkilerden farklı bildiriler vermeyeceği bekleniyordu lakin bölgedeki gelişmeler göz önüne alındığında ziyaretin kendisinin Türkiye’nin üstlenmek istediği aracı rolüyle ilgili iletilerinin olacağı düşünülüyordu.
Abbas’ın ziyaretini değişik hale getiren bir öteki olay da Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 27 Temmuz’da “Abbas’ı davet ettik gelmedi. Bizden özür dilemesi lazım. Bakalım gelebilecek mi?” çıkışı oldu.
Filistin Devlet Başkanı Abbas, Türkiye ziyaretinden bir gün evvel, 14 Ağustos’ta Rusya’nın başşehri Moskova’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşmüştü.
2012’de, Filistin’e “üye olmayan gözlemci devlet” statüsü verilmesinden sonra da Meclis’te konuşmuştu
Abbas, 10 Aralık 2012’de, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından Filistin’e “üye olmayan gözlemci devlet” statüsü verilmesinden çabucak sonra birinci yurt dışı ziyaretini Türkiye’ye gerçekleştirerek yeniden Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) hitap etmişti. Yaklaşık 10 dakikalık bir konuşma yapan Abbas, statünün verilmesinin akabinde birinci kere Türkiye’ye gelişinin “garipsenecek bir durum olmadığını” söylemiş ve “Çünkü bizim Kudüs-ü Şerif’i koruyan ve çevreleyen duvarlar, Osmanlı-Türk duvarlarıdır ve oraya giren kapılar da tekrar Osmanlı-Türk kapılarıdır” demişti.
Filistin’in memleketler arası manada değerli bir tanınma basamağı olan “üye olmayan gözlemci devlet” statüsünü kazanmasından 12 yıl sonra, yani 7 Ekim’de başlayan İsrail-Hamas savaşında meyyit sayısının 40 bini aştığı bugün, bir sefer daha TBMM’ye hitap etti. Abbas bu defa de konuşmasına “Allah aşkına soruyorum, her gün İsrail işgal devletinin sığınma kampına gerçekleştirdiği akınlara nasıl oluyor da memleketler arası toplum seyirci kalabiliyor?” diye sorarak başladı.
Abbas’ın konuştuğu TBMM oturumunu açan Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş, açılış konuşmasında İran’ın başşehri Tahran’da öldürülen Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Haniye’den “Gazze şehitlerinin öncüsü, serdâr-ı şüheda, Gazze’nin seçilmiş birinci başbakanı İsmail Heniyye kardeşimizin şahsında bütün Gazze şehitlerini rahmetle, minnetle, şükranla yâd ediyoruz. İsmail Heniyye, Filistin tarihine seçilmiş birinci başbakan olarak geçti ancak herhalde insanlık tarihine geçen hali, 3 çocuğu ve 4 torunu şehit edildikten sonra göstermiş olduğu metanetidir. O harika kelam, insanlık tarihine yazılmıştır: ‘Benim evlatlarımın ve torunlarımın kanı, Filistinli çocukların ve bayanların kanından daha kıymetli değildir’” ifadelerini kullanarak övgüyle kelam etti. Lakin Abbas, yaklaşık 46 dakikalık konuşmasında ne Haniye suikastine ne de Hamas’a yer vermedi.
Savaşın sonraki günü bildirisi: Gazze Şeridi, Batı Şeria ve Doğu Kudüs bir bütündür
İsrail’in Gazze’deki savaşı sona erdirmesinin bir şartı da savaştan sonra Hamas’ın idarede olmasını engellemek olduğu için yetkililer, “sonraki gün” planı yapmaya çalışıyor. Britanya merkezli Reuters, geçen ayın başında yayımladığı “İsrail’in bir sonraki baş ağrısı: Savaş sonrası Gazze’yi kim yönetecek?” başlıklı tahlilinde, İsrail’in ABD’li müttefiklerine sunduğu savaş sonrası Gazze planının şeridin güçlü yerel ailelerle iş birliği içinde yönetilmesini öngördüğü savları yer almıştı. Tahlile nazaran İsrail, “aktif formda alanda kendileriyle çalışacak lokal aşiretler ve aileler” arıyordu. Hamas’ın muhtemel taarruzlarından korktukları için önde gelen aileler ya da aşiretler bu teklife yanaşmadığı için İsrail’in bu mevzuda işi sıkıntı görünüyor. Lakin savaşın sonraki gün planları konuşulurken Filistin idaresinin de devreye sokulmak istendiği savları dillendirildi. Ancak İsrail Savunma Bakanlığı, bu iddiaları kesin bir lisanla reddetti. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu da “Filistin idaresine güvenmediğini ve Gazze ile Batı Şeria’yı bölünmüş halde tutmaya çalıştığını” söyledi.
Meclis’teki hitabında Abbas, “savaş sonrası” planlarına da değindi. Filistin Devlet Başkanı, “Herkes bunu duysun, işitsin; Gazze Şeridi, Batı Şeria ve Doğu Kudüs bağımsız Filistin devletini oluşturan tek bir legal idare tarafından yönetim edilen coğrafik bir bütündür. Milletlerarası meşruiyet tarafından belirlenen budur. Tek bir yasal hükûmetin yönettiği Filistin topraklarıdır. Bu bölge bu gerçekleşmezse hiçbir biçimde istikrar, sükûnet ve kalkınma sağlayamaz” dedi ve barışa giden yolun Filistin’le başlayıp Filistin’le bittiğini savundu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Mahmud Abbas
Ulusal uzlaşı
22 Temmuz’da 14 Filistinli küme, Çin hükûmetinin daveti üzerine başşehir Pekin’de bir ortaya gelmişti. Kümeler, “kapsamlı bir ulusal birliğe ulaşma” ve süreksiz uzlaşı hükûmeti kurma konusunda “anlaşmaya varmak üzere” olduklarını bildirmişti. Pekin’deki toplantılara Fetih, Hamas, İslami Cihat, Filistin Halk Kurtuluş Cephesi ve Filistin Kurtuluş Demokratik Cephesi’nin de ortalarında bulunduğu 14 küme katılmıştı.
Türkiye, bilhassa 7 Ekim’den sonra İsrail ile Hamas ortasında bir arabuluculuk rolü üstlenmeye aday olduğunu sık sık belirttiği için Gazze savaşının “ertesi gün” planlarının Çin’in davetiyle Pekin’de gerçekleşmesi dikkat cazibeli bir gelişme olmuş; Filistinli kümelerin neden Pekin’de bir ortaya geldiği tartışma konusu haline gelmişti.
Mahmud Abbas, konuşmasında, Filistin kümelerin “ulusal uzlaşı”sına da değindi. Abbas, “Ulusal uzlaşıyı ne kadar süratli bir formda tesis edersek zafere de o kadar süratli ulaşabiliriz. Bildiğiniz üzere pusuda bekleyen, hepimizi maksat alan zafere ulaşmanın en kısa yolu ulusal birliğimizdir. Bu bizim güvenlik vanamız niteliğindedir” dedi.
Türkiye’nin ilgileri kesmeden evvelki Şam Büyükelçisi Ömer Önhon, Arapça olarak yayımlanan El Mecelle gazetesindeki makalesinde ortadaki gerginliğe karşın Abbas’ın Türkiye ziyareti sırasında Hamas yetkilileriyle bir ortaya gelebileceğini yazmıştı. Aslında son olarak İsmail Haniye ve Mahmud Abbas, 25 Temmuz 2023’te Beştepe’de bir ortaya gelmişti. Lakin şimdi bu türlü bir görüşme olup olmadığına ait basına yansıyan bir şey olmadı.
TIKLAYIN | Türkiye’nin son Şam Büyükelçisi Önhon: Abbas, Türkiye ziyareti sırasında Hamas yetkilileriyle görüşebilir
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun ABD Kongresi’nde geçen ay yaptığı konuşmaya cevap olarak bu türlü bir Meclis konuşmasının ayarlandığını yazan Önhon, makalesinde, “Abbas’ın ziyareti, Erdoğan’a Filistin siyasetinin Hamas’la sonlu olmadığını gösterme bahtı verecek” demişti.
10 ay sonra gelen Gazze ve Doğu Kudüs çıkışı
Filistin Devlet Başkanı Abbas, Gazze savaşının 7 Ekim’de başlamasından 10 ay sonra birinci sefer Filistinli kümelerin liderlikleriyle birlikte Gazze’ye ve Doğu Kudüs’e gitme kararı aldığını TBMM kürsüsünden duyurdu.
Abbas’ın konuşmasının dakikalarca alkışlanan bu kısmında şu tabirleri kullandı:
“Gazze tümüyle bizimdir. Batı Şeria ve Kudüs de bizimdir. Biz hiçbir biçimde topraklarımızı bir karış dahi olsa parçalayan hiçbir tahlile eyvallah demiyoruz. Bundan ötürü burada sizlerin huzurunuzda bir şeyi duyurmak istiyorum; önümüzde bir tahlil kalmadı. Ben, Filistin liderliğindeki kardeşlerimle Gazze’ye gitme kararı aldım, bunu yapacağım.
Burada, bu makamda milletlerarası bir platformda konuşuyorum. Bütün Arap ve İslam başkanlarını, BM yetkililerini bu insani vazifesi birlikte yerine getirmeye çağırıyorum. Düşmanlığı bitirmek ve işgali ortadan kaldırmak için, gaye barış ve istikrar ise bunu yapmaya çağırıyorum. Bizler Gazze’den sonra inşallah Kudüs-ü Şerif’e yöneleceğimizi söylemek istiyorum”
Bu çıkış, savaşın başlamasından 10 ay sonra; Hamas Siyasi Büro Başkanı Haniye’nin İran’da öldürülmesi ve suikastin akabinde Orta Doğu’da tansiyonun artmasından sonra geldiği için zamanlaması bakımından dikkat alımlı olarak görülüyor. Hamas, Doha’da gerçekleştirilen son cins ateşkes görüşmelerine müzakereci göndermeyeceğini açıklamıştı. Hatta ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, 12 Ağustos’ta Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ı arayarak Hamas’ın Doha’da İsrail ile müzakereye geri dönmesi için Türkiye’nin ortaya girmesini istemişti. İran ise daha evvel Haniye’nin başşehrinde öldürülmesinin akabinde beklenen misilleme saldırısını durduracak tek şeyin Gazze’de ateşkes sağlanması olduğunu tabir etmişti. Bu şartlarda, İran’ın muhtemel misillemesinin bölgesel bir savaşı tetiklemesinden korkuluyor.
Hamas Siyasi Büro Başkanı Haniye’nin öldürülmesinden sonra -hemen herkesi şaşırtan bir atılım olarak- örgüt içinde İran’a yakınlığıyla bilinen Yahya Sinvar’ın Hamas’ın başına getirilmesi Türkiye’nin Hamas liderliğiyle kurduğu bağlantıyı etkileyip etkilemeyeceği şu an için belgisiz.
Sinvar şu anda Gazze’de bulunuyor. Haniye de Katar’a yerleşmeden evvel iki yıl boyunca Gazze’de vazife yapmıştı. İsrail ordusu, 7 Ekim saldırısının beyni olduğu bilinen Sinvar’ın peşinde. Hatta Sinvar’ın yakalanmasına yardımcı olacak bilgileri paylaşanlara 400 bin dolar ödül bile koydu.