Doğalgaz ve petrolü tahtından indiren rezerv! Global maden rezervlerinin yaklaşık yüzde 30’una sahip kara kıtadan gelen gelişmeler dünyayı heyecanlandırıyor.
Yıllarca Batı sömürgesinde doğal kaynakları sömürülen Afrika, işlenmemiş ve yeni keşfedilen yer altı kaynaklarıyla memleketler arası güçlerin dikkatini çeken kıta pozisyonunu koruyor. Petrol, doğalgaz, elmas ve altın üzere zenginliklere sahip Afrika, günlük hayatta kullanılan pek çok eşyanın üretiminde gereksinim duyulan kobalt, lityum ve bakır üzere kaynakları da sonlarında barındırıyor.
Ayrıca Güney Afrika ülkeleri elmas, altın ve platin, Batı Afrika ülkesi Gine boksit, Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC) kobalt, Gana ise altın üretiminde öne çıkan ülkeler ortasında bulunuyor ve kıtanın en fazla altın üreten ülkesi unvanını koruyor. Botsvana, Güney Afrika, Angola, Namibya ve Lesotho üzere Afrika ülkeleri global çapta elmas üretiminin yaklaşık yüzde 60’ını karşılıyor. Dünyada altın madeni üretimindeki hissesi ise yaklaşık yüzde 20.
Öte yandan otomotiv endüstrisi, elektronik ve sıhhat üzere birçok kesimde en çok gereksinim duyulan kaynaklardan platinin dünyadaki en büyük üreticisi olan Afrika kıtası, global çapta üretimin yaklaşık yüzde 92’sini karşılarken, Güney Afrika ise Afrika kıtasındaki toplam üretimin yüzde 95’ini karşılıyor. Seramik, cam ve çimento üzere başka endüstriyel eserler başta dünya alüminyum üretiminin yüzde 90’ı boksitten karşılanırken, Afrika’daki boksit üretiminin 95’ine sahip Gine, dünyanın birinci 4 boksit üreticisi ortasında bulunuyor.
Cam, pil, seramik, oto boyası, ilaç, petrokimya ve elektronik sanayisinde kullanılan manganezde Gabon, dünyanın en büyük 2’nci yatağına sahip ve dünyanın 3’üncü büyük üreticisi pozisyonunda.
İstanbul Teknik Üniversitesi Cevher Hazırlama Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Özer, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Afrika kıtasının global maden rezervlerinin yaklaşık yüzde 30’una sahip olduğuna ve global maden üretiminin yalnızca yüzde 8’ini temsil ettiğine dikkati çekti.
Afrika maden rezervlerinin aranması ve üretimi açısından çok değerli bir potansiyele sahip olmasına karşın, maden arama faaliyetleri hayli düşük düzeylerde kalmakta diyen Özer, “Kanada, Avustralya ve Latin Amerika’da metrekare başına yapılan arama harcamaları 65 ABD doları düzeylerinde iken, bu paha Afrika için arama faaliyeti harcamaları kilometrekare başına 5 ABD dolarının altında kalmaktadır.” tabirlerini kullandı.
Sözlerine devam eden Özer, Afrika’da üretilen minerallerin birçoklarının rastgele bir alt sürece tabi tutulmadan ihraç edildiğini ve bu durumun potansiyel katma kıymeti azalttığını belirterek, doğal kaynakların bolluğunun, Afrika’da dilek edilen sürdürülebilir ekonomik büyümelere dönüşemediğini söyledi.
Gelecekte petrol ve doğalgazdan daha fazla muhtaçlık duyulacağı kestirim edilen lityum madeni arayışında Zimbabve, Afrika’da en çok lityum üreten ülke pozisyonunu koruyor. “Beyaz altın” olarak da bilinen lityum, elektrikli otomobiller, cam ve seramik kesimi ile bilgisayar ve cep telefonu üretiminde kullanılıyor.
Kıta dışı maden şirketlerinin lityum talebi nedeniyle Zimbabve hükümeti 2023’te lityum ihracatını yasaklayarak kendi toprakları içinde işlenmesini koşul koştu. İçerdiği mineraller sayesinde süreç gördükten sonra cep telefonu ve tablet üzere taşınabilir elektronik aygıtlarda kullanılan koltanın yaklaşık yüzde 80’ini tek başına KDC üretiyor. Bu ülke ayrıyeten Afrika’nın en büyük endüstriyel elmas üreticisi konumunu koruyor.
Elektrikli araçlarda ve öbür elektronik aletlerdeki lityum-iyon bataryalarda kullanılan kobalt madeninin yüzde 70’inden fazlası da KDC’de üretilirken ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezine nazaran KDC, 2021’de dünyadaki 170 bin tonluk kobalt üretiminin 120 binini tek başına yaptı. Birleşmiş Milletler (BM) datalarına nazaran Afrika, dünya kobalt rezervlerinin yüzde 55’ine sahip.
Nükleer yakıt olarak kullanılan uranyum kaynağında Nijer ve Namibya kıymetli bir hisseye sahip. Dünyadaki uranyum üretiminde 4’üncü sırada Nijer, 5’inci sırada ise Namibya geliyor. Afrika kıtası hem kuzeyde hem de Sahra Altı’nda devam eden petrol üretimi ve çıkarılmayı bekleyen rezervleriyle dünya güç piyasasının değerli oyuncularından biri olma yolunda ilerliyor.
Kıta genelinde Libya, Nijerya, Angola, Cezayir ve Mısır petrol rezerv ölçüsüne nazaran birinci 5 ülke olarak sıralanıyor. Libya, petrol rezerviyle kıtanın en fazla petrolüne sahip ülkesi. Nijerya ikinci ve Angola da üçüncü sırada bulunuyor. Kıtada en fazla petrol üretimini ise Nijerya yapıyor. Öte yandan Zimbabve üzere ülkelerde yeni petrol ve doğal gaz rezervleri keşfediliyor.
Son yıllarda 23 milyar ton kömür keşfedilen Mozambik, sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) üretiminde Cezayir, Mısır ve Nijerya ile öne çıkıyor. Afrika zenginlikleriyle öne çıksa da yolsuzluk, dev şirketlerin yaptığı kapalı ve uzun vadeli mutabakatlar, çatışmalar ve siyasi krizler nedeniyle kelam konusu kaynaklardan elde edilen gelirler halka yansımıyor. İsviçre merkezli sivil toplum kuruluşu Swissaid’in “Afrika Altınının İzinde” isimli raporunda, kıtada yıllık ortalama 321 ila 474 ton kayıt dışı altın üretildiği ve 2022’de en az 435 ton altının kıta dışına kaçırıldığı kaydedildi.
Kaçırılan tonlarca altın Afrika ülkeleri için gelir kaybına neden olurken yolsuzluk, idare krizleri ve silahlı çatışmalar bu kaybı derinleştiriyor.KDC’de kayıt dışı madenlerde başta çocuklar olmak üzere milyonlarca kişi çalışırken, maden alanlarındaki makus şartlar insan hakkı ihlallerini de beraberinde getiriyor. Birçok kişi kobalt madenlerinde can verirken Apple, Google, Tesla, Microsoft ve Dell üzere firmalara karşı davalar açılıyor. Öte yandan Afrika kıtasının petrol ve doğalgaz zengini ülkesi Nijerya’da son vakitlerde artan petrol hırsızlığı ve boru çizgilerine yönelik sabotajlar nedeniyle ülke bütçesi milyarlarca dolar ziyan ediyor. Libya ise en fazla petrol kaynağına sahip olsa da ülkedeki istikrarsızlık nedeniyle kâfi üretim yapılamıyor.
Öğretim üyesi Özer, 21’inci yüzyılda teknolojinin süratle gelişmesi ve akıllı telefonlar ile internetin yaygınlaşmasıyla Çin, Brezilya ve Hindistan üzere ülkelerin maden alıcısı yahut yatırımcısı olarak Afrika madenciliğine giriş yaptığını vurgulayarak, Afrika ülkelerinin bağımlılığını ve eşitsizlikleri daha fazla yerleştirmek yerine Afrika’ya yararlı stratejileri geliştirmek ve Afrika ülkelerinin sürdürülebilir kalkınmasını sağlayacak adımlar atmak hedefiyle “Afrika Madencilik Vizyonu”nun (AMV) 2009’da Afrika Birliği tepesinde devlet liderleri tarafından kabul edildiğini belirtti.
Özer son olarak, “Bölge ülkelerinin kara yolu, demir yolu, liman ve güç üzere en temel altyapıya yönelik talepleri karşılayamaması, siyasi ve idare istikrarsızlığı, iç savaşlar ve güvenlik sorunları bölgeye yapılması planlanan yatırımlar için en temel sıkıntılardır. Bilhassa hayli stratejik ve ekonomik kıymete sahip ham unsur kaynaklarına sahip bölge üzerinde Çin’in epeyce değerli teşebbüslerinin olması ile birlikte ABD ve Avrupa Birliği ülkeleri bu bölge kaynaklarının üretiminde faal rol oynamak için kıymetli adımlar atmaktadır.” sözlerini kullandı.